Darowizna jest w świetle prawa umową prawa cywilnego, której celem jest przyniesienie korzyści osobie obdarowanej poprzez wzbogacenie. Z definicji więc obdarowany uzyskuje korzyść majątkową, a darczyńca w zamian nie dostaje nic materialnego. Czy jednak darowizna jest zawsze bezzwrotna? Czy jest możliwe cofnięcie darowizny? Zgodnie z polskim prawem – w pewnych przypadkach tak.
Umowa darowizny – kiedy i dla kogo?
Umowa darowizny zawierana jest szczególnie często w przypadku osób ze sobą spokrewnionych. Darowizny często przekazywane są od rodziców dla dzieci, np. na urodziny, z okazji ukończenia studiów, awansu lub zawarcia małżeństwa. Nie rzadko dziadkowie przekazują dla wnuków większe kieszonkowe, lub odwrotnie – dorosłe dzieci chcą wspomóc swoich rodziców i zarobione pieniądze lub inne dobra przekazują swoim bliskim w formie darowizny. Ta często stosowana praktyka znajduje też swoje zastosowanie przy przekazywaniu dla córki lub syna mieszkania, samochodu lub zwykłej wierzytelności. W każdym z tych przypadków formalnie mamy do czynienia darowizną.
Polskie prawo wymaga od darczyńcy zawarcia umowy darowizny w formie aktu notarialnego. Jest to szczególnie i bezwzględnie wymagane w przypadku darowizny nieruchomości. Darowizna nieruchomości dokonana bez poparcia aktu notarialnego nie będzie więc ważna. W przypadku dóbr o mniejszej wartości, często uznaje się darowiznę za wiążącą nawet w przypadku ustnej umowy, potwierdzonej przez niezależne osoby trzecie.
Postawa obdarowanego a darowizna
Postawa osoby obdarowanej w stosunku do darczyńcy jest kluczowym aspektem w kwestii ewentualnego jej odwołania zarówno przed jak i wykonaniem umowy darowizny. Przykładowo, jeżeli osoba obdarowana jest rażąco niewdzięczna dla swego darczyńcy, a darczyńca nie przebaczył takiej postawy, wówczas istnieją przesłanki prawne do odwołania umowy darowizny. Cofnięcie darowizny np. samochodu lub nieruchomości może nastąpić również w przypadku wykazania niewdzięczności, silnego zranienia bądź zdrady darczyńcy w przeciągu 12 miesięcy od dnia w którym darczyńca zorientował się o negatywnej postawie osoby obdarowanej.
Aby odwołać darowiznę, muszą więc zostać spełnione poniższe warunki:
- Obdarowany wykazuje cechy rażącej niewdzięczności wobec darczyńcy
- Nie upłynęło 12 miesięcy od dnia, w którym darczyńca dowiedział się o rażącej niewdzięczności osoby obdarowanej
- Darczyńca nie przebaczył win lub rażącej postawy obdarowanemu lub obdarowanej
Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 2.12.2016 r., sygn. akt I Aca 659/16:
Rażącą niewdzięczność musi cechować znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy czy szkody majątkowej. O istnieniu bądź nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku okoliczności rozpoznawanej sprawy
Cofnięcie darowizny niewykonanej – jak to zrobić
Cofnięcie darowizny niewykonanej, czyli takiej w której po zawarciu umowy darowizny nie doszło jeszcze do przekazania jej przedmiotu może nastąpić w sytuacji w której darczyńca wykaże, że po zawarciu umowy darowizny doszło do znacznego pogorszenia stanu majątkowego darczyńcy, a przekazanie darowizny mogłoby spowodować dalsze narażenie na pogorszenie stanu majątkowego darczyńcy. Innymi słowy, jeżeli przekazanie w ramach darowizny nieruchomości, samochodu lub innego dobra o znacznej wartości miałoby pogorszyć warunki życiowe darczyńcy, wówczas ma on prawo do odwołania umowy darowizny. Nie trzeba nic więcej udowadniać, wystarczy wykazanie że warunki życiowe lub stan majątkowy został w sposób istotny obniżony od momentu zawarcia umowy darowizny. Sytuacje losowe jak choroba, wypadek, zwolnienie z pracy czy obowiązek płacenia alimentów mają istotne zastosowanie w przypadku chęci cofnięcia darowizny. Cofnięcie darowizny niewykonanej następuje niemal natychmiast po wykazaniu pogorszenia stanu majątkowego.
Jak odwołać darowiznę wykonaną?
Odwołanie darowizny wykonanej jest trudniejsze, ale nadal wykonalne. Należy jednak mieć na uwadze, że z uwagi na udział sądu, odwołanie darowizny trwa zazwyczaj nie krócej niż kilka miesięcy, a w szczególnych przypadkach nawet dłużej.
Aby odwołać darowiznę dokonaną należy wykazać, że postawa obdarowanego świadczy o jego rażącej niewdzięczności względem darczyńcy.
Przesłanki o rażącej niewdzięczności muszą być jednak jawne, obiektywne i wykazane nie później niż rok od przekazania przedmiotu darowizny. Darczyńca musi jednocześnie oświadczyć, że postawa obdarowanego jest dla niego wysoce krzywdząca i nie przebaczył mu wyrządzonych krzywd. Do takich sytuacji zaliczyć można szerzenie otwartych pomówień czy zdradę np. przez współmałżonka. Działanie musi być wymierzone bezpośrednio przeciwko darczyńcy.
Czy można cofnąć darowiznę dla małżeństwa?
W przypadku osób pozostających we wspólnocie majątkowej z uwagi na zawarte małżeństwo, możemy wyróżnić dwie możliwości odwołania darowizny
- Odwołanie darowizny darczyńcom będącym w związku małżeńskim
Aby doszło do całkowitego odwołania darowizny dla pary małżeńskiej, należy wykazać winę obojga małżonków. W przypadku gdy rażącej niewdzięczności dokona jeden z małżonków, np. mąż wówczas darczyńca może dochodzić zwrotu połowy darowizny, lub w przypadku gdy jest to niemożliwe – zwrotu 50% wartości przedmiotu darowizny.
- Odwołanie darowizny ofiarowanej przez małżeństwo dla obdarowanego
Co w odwrotnej sytuacji, gdy to para małżeńska przekazuje darowiznę? Wówczas, aby ją odwołać dwoje małżonków musi wystąpić do sądu z wnioskiem o cofnięcie darowizny. Wystąpienie o cofnięcie darowizny przez jednego darczyńce, w sytuacji gdy było ich 2 (lub więcej) nie będzie miało mocy prawnej.
